مقدمه
در زمینشناسی ایران ، افیولیت به مجموعهای از سنگهای مافیک و اولترامافیک گفته میشود که ممکن است منظم و لایه لایه باشند و یا در اثرتنشهای زمینساختی با یکدیگر مخلوط شده باشند به این مجموعهها که همراهانی از سنگهـای رسوبی نواحی ژرف دارنـــد «کمـپلکس افیـولیتـیOphiolitic Complex »، «سری افیـولیتیOphiolitic Series »، «آمیزههای افیـــولیتیOphiolitic Melange » و سرانجام «آمیزههای رنگیــنColoured Melange » نیز گفته شده، که از میان آنها، واژه «آمیزههای رنگین» کاربرد بیشتری دارد که اغلب به عنوان یک واحد سنگچینهای به کار میرود.
آمیزههای رنگین ایران، بیشتر به صورت نوارهای باریک و کم و بیش پیوستهای هستند که اغلب در امتداد گسلهای طولی اصلی رخنمون دارند.
|
مقدمه
در زمینشناسی ایران ، افیولیت به مجموعهای از سنگهای مافیک و اولترامافیک گفته میشود که ممکن است منظم و لایه لایه باشند و یا در اثرتنشهای زمینساختی با یکدیگر مخلوط شده باشند به این مجموعهها که همراهانی از سنگهـای رسوبی نواحی ژرف دارنـــد «کمـپلکس افیـولیتـیOphiolitic Complex »، «سری افیـولیتیOphiolitic Series »، «آمیزههای افیـــولیتیOphiolitic Melange » و سرانجام «آمیزههای رنگیــنColoured Melange » نیز گفته شده، که از میان آنها، واژه «آمیزههای رنگین» کاربرد بیشتری دارد که اغلب به عنوان یک واحد سنگچینهای به کار میرود.
آمیزههای رنگین ایران، بیشتر به صورت نوارهای باریک و کم و بیش پیوستهای هستند که اغلب در امتداد گسلهای طولی اصلی رخنمون دارند.
شواهد زمینشناسی به ویژه بررسی شیمی این مجموعـههـا از نظر نسبتهای ایزوتوپی Sr 86/ Sr 87 و نحوه پراکنش عناصر خاکی کمیاب نشانگر آن است که ترکیب شیمیایی آنها همانند سنگکره اقیانـوسی (Oceanic Lithosphere )است لذا پذیرفته شده که مجموعههای افیولیتی ایران باقیمانده اشتقاقهای درون قارهای هستند که در اثر کافتی شدن (Rifting) شکل گرفته و در اثر فرارانش (Obduction) و در هنگام جابهجایی قارهها و خردقارهها، در محل و امتداد زمیندرزهای کهن (Paleo Geosuture) جای گرفتهاند. جدا از مسائل ژئودینامیکی پوسته، داشتن کرومیت ، سولفید مس تودهای ، کانیهای گروه پلاتین، عناصر خاکی کمیاب و 000 از ویژگیهایی است که به مجموعههای افیولیتی ایران ارزش اقتصادی میدهند.
چگونگی تشکیل و جایگیری افیولیتهای ایران
در مورد چگونگی تشکیل مجموعههای افیولیتی، تاکنون بحثها و نظرات متفاوتی ارائه شده است که در بین آنها پدیدههایی همچون کافتی شدن پوسته و فرارانش وابسته به برخورد صفحهها و بازماندن این مجموعهها در محل زمیندرزها از همه مهمتر است. هر یک از شواهد و دلایل گفته شده، میتوانند در سرشت افیولیتهای ایران نقش داشته باشند، ولی با توجه به موقعیت زمینساختی و زمینشناسی ایران ، نقش پدیده کافتی شدن بیشتر است. هرچند که نوع ماگمای به وجود آمده در این سیستم و یا نوع رسوبات همراه با سریهای افیولیتی ایران، تفاوتها و مغایرتهایی با دیگر نوارهای افیولیتی نشان میدهد، اما در نواحی خاوری ایران، وجود رسوبات تخریبی مانند فلیش، شیلهای سیلیسی که با محیط عمیق اقیانوسی سازگار نیست، دلیل بر نزدیک بودن محیط تشکیل افیولیتهای مذکور به حاشیه قارهها و به احتمال تشکیل افیولیتها در کافتهای قارهای از نوع دریای سُرخ است، به عبارتی وجود پهنههای اقیانوسی بین صفحههای ایران، بعید مینماید. بررسی نوارهای افیولیتی ایران نشانگر آن است که این مجموعهها در طی دو مرحله جداگانه تشکیل شدهاند.
* مرحله نخست، کششی است که با ایجاد شکاف در پوسته همراه بوده است. این شکافها که تا سستکره ادامه داشته، مسیر مناسبی برای جایگیری ماگماهایی با ترکیببازالتی بودهاند.
*مرحله دوم، یک مرحله فشردگی است که باعث بسته شدن کافت اولیه شده در نتیجه مجموعههای افیولیتی را بر روی لبه قارههای مجاور رانده است. روشن است که راندگی مورد سخن، محدود به زمان جایگیری اولیه نبوده، بلکه همزمان با رویدادهای زمینساختی بعدی این عمل تکرار شده است. برای نمونه، ریکو (1974)، در ناحیه نیریز به دو فاز راندگی بعدی در زمان پلیوسن باور دارد.
در مورد شرایط ترمودینامیکی جایگزینی افیولیتها، چهار نظریه وجود دارد :
1. نظریه جایگزینی، به صورت جامد و سرد Cold Intrusion.
2. نظریه فعالیت نفوذی - آتشفشانی
3. نظریه آتشفشانی
4. نظریه فعالیت نفوذی.
در مورد افیولیتهای ایران نظریه سرد و جامد پذیرفتنیتر است. با وجود این، ریکو (1974)، با توجه به ویژگیهای سنگشناسی ، توده اولترابازیک نیریز را نشانه تبلور آرام ماگما در دما و فشار بالا میداند وی وجود هاله دگرگونی گرمایی (به ضخامت چندین ده متر) در همبری پریدوتیتها با سنگ آهکهای تنگ حنا را دلیلی بر این نظر میداند. به گفته دیگر کانیهای دگرگونی این هاله، معرف دمای 700 تا 1000 درجه سانتیگراد است و با توجه به نقطه ذوب هارزبورژیت )1200 درجه)، نتیجه گرفته شده که دست کم در ناحیه نیریز، افیولیتها در زمان جایگیری حالت خمیری داشتهاند. در ضمن، نمایش بعضی ریزساختارها، مانند چینهای خوابیده که در بعضی تودههای افیولیتی ایران دیده میشود، نشان میدهند که ممکن است افیولیتهای ایران در زمان جایگیری به حالت گدازههای خمیری بودهاند.
|
|
|
موضوع مطلب : افیولیت های ایران
